สมุนไพร หมายถึง พืช สัตว์ และแร่ธาตุที่มีแหล่งกำเนิดจากธรรมชาติและมีความสำคัญต่อชีวิตมนุษย์ โดยเฉพาะทางด้านการส่งเสริมสุขภาพและรักษาโรค การนำสมุนไพรมาใช้ประโยชน์ได้เพิ่มมากขึ้น เนื่องจากสมุนไพรส่วนใหญ่มีความปลอดภัย ไม่เป็นพิษต่อคนและสัตว์ รวมทั้งราคาถูกกว่าสารที่ได้จากการสังเคราะห์ทางเคมี สมุนไพรส่วนใหญ่มักหาได้ง่ายและสามารถเตรียมได้เอง

สมุนไพรที่ได้จากพืชมาจากส่วนสำคัญ 5 ส่วน คือ ราก ดอก ใบ ลำต้น และผล

ส่วนของพืชชนิดของสมุนไพรรากกระชายลำต้นตะไคร้ลำต้นใต้ดินขมิ้น,ข่า,ข่าเหลือง,ขิงใบโหระพา,กะเพรา,ใบย่านางผักแพว,ผักหวานดอกกานพลู,โป๊ยกั๊ก (star anise) ,ดอกอัญชันผลกระวาน,มะระขี้นก, ยอผลิตภัณฑ์แปรรูปจากสมุนไพร

ผลิตภัณฑ์แปรรูปที่ใช้สมุนไพรเป็นวัตถุดิบ ได้แก่

• ผงสมุนไพร
• ยาแคปซูลสมุนไพร
• ชาสมุนไพร เช่น กระชายผงชงดื่ม

ปัญหาการแปรรูปสมุนไพร

ผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรที่จำหน่ายตามท้องตลาดส่วนใหญ่มีทั้งผลิตภัณฑ์ระดับอุตสาหกรรมและผลิตภัณฑ์ที่ได้จากกรรมวิธีแบบชาวบ้าน ทั้งนี้ การผลิตในระดับชุมชนหรือกรรมวิธีแบบชาวบ้าน ซึ่งที่พบบ่อย คือชาวบ้านใช้วิธีการนำสมุนไพรต่างๆ เช่น ขมิ้นชัน ฟ้าทลายโจร ไปผึ่งแดดโดยไม่มีโรงเรือนที่ปิดมิดชิด และยิ่งอยู่ในสภาพแวดล้อมที่เต็มไปด้วยฝุ่น หรือในระหว่างการผลิตใช้น้ำที่ไม่สะอาดพอในการล้างสมุนไพร ทำให้มีความเสี่ยงต่อการปนเปื้อน จึงพบการปนเปื้อนจุลินทรีย์เกินเกณฑ์มาตรฐานและการแพร่กระจายของจุลินทรีย์ที่อาจก่อให้เกิดโรคได้ง่าย ได้แก่ เชื้อแบคทีเรียคลอสตริเดียม (Clostridium spp) เช่น คลอสตริเดียมเพอร์ฟรินเจนส์ (Clostridium perfringens) เป็นต้น ดังนั้นเพื่อความปลอดภัย ให้ผึ่งสมุนไพรในสภาวะที่มีแดดอ่อนๆ โดยมีโรงเรือนที่ปิดมิดชิด ใช้น้ำสะอาด เช่น น้ำประปาแทนน้ำฝนมาล้างสมุนไพรและพยายามบรรจุหีบห่อในภาชนะที่มิดชิดและปลอดภัย

รายชื่อพืชสมุนไพร

พืชสมุนไพรที่ใช้ในอาหาร ได้แก่

• กระเทียม
• กระชาย
• กระวาน
• กะเพรา
• กานพลู
• ขมิ้น
• ข่า
• ข่าเหลือง
• ขิง
• มะระขี้นก
• ยอ
• โหระพา
• ตะไคร้
• ใบย่านาง
• ผักแพว
• โป๊ยกั๊ก (star anise)

Reference

http://www.ist.cmu.ac.th/researchunit/pcrnc/paper/seminar/302-309.pdf