ข้าวเสริมสารอาหาร หรือข้าวอนามัย (enriched rice) หมายถึงการนำข้าวขาวมาเสริมวิตามินและเกลือแร่เพื่อชดเชยส่วนที่ขาดหายไป หลังจากผ่านการขัดสีจนขาว ซึ่งทำให้วิตามินและเกลือแร่ต่างๆ ส่วนใหญ่ถูกขัดออกจนเกือบหมด หรือเพิ่มเติมเพื่อให้มีปริมาณมากขึ้น เช่น มีการเติมวิตามิน thiamin, niacin, การเสริมสารอาหารกระทำได้โดยวิธีการดังนี้

1. การผสมข้าวเสริมสารอาหารกับข้าวขาว (premix kernel) เป็นการผลิตข้าวเสริมสารอาหาร โดยการผสมข้าวที่ผ่านกระบวนการเสริมสารอาหารกับข้าวธรรมดา กระบวนการ คือ การพ่นสารละลายที่มี thiamin และ niacin, lysine, threonine กรดแอมิโนต่างๆ รวมถึงแร่ธาตุ เช่น ธาตุเหล็ก เป็นต้น ละลายอยู่ในสภาพกรด ลงบนผิวเมล็ดแล้วทำให้แห้งโดยผึ่งลม เมื่อนำบริโภคจึงนำเมล็ดข้าวเสริมสารอาหารมาผสมกับข้าวขาว ในอัตราส่วน 1:200 และหุงต้ม นอกจากนี้ ยังมีการพัฒนาข้าวเสริมสารอาหารวิธีนี้โดยเติมสารอาหารต่างๆ มาเคลือบเมล็ด

2. ผสมกับผงสารอาหาร (powdered premix) เป็นการผสมอย่างง่ายๆ โดยผสมผงสารอาหาร 0.5-1.0 ส่วนต่อข้าว 16,000 ส่วน ข้าวเสริมสารอาหารนี้ไม่ควรล้างข้าว เพราะสารอาหารเหล่านี้จะสูญหายไปกับน้ำ เนื่องจากละลายได้ดีในน้ำ

3. การสเปรย์ (spray system) เป็นการสเปรย์สารอาหารลงบนเมล็ดข้าวที่ผ่านการอบให้ร้อน และใส่ในถังหมุน (rotating drum) เพื่อให้คลุกเคล้าให้ทั่วถึง เพื่อป้องกันปฏิกิริยาออกซิเดชันที่ทำลายวิตามินบางชนิด เช่น วิตามินเอ และ วิตามินดี อาจเติมสารต้านออกซิเดชัน (antioxidant) เช่น butylated hydroxytoluence (BHT) ลงในสารสะลายน้ำตาลซูโครส (sucrose) 15-25% การสเปรย์จะช่วยป้องกันการเกิดลิพิดออกซิเดชัน (lipid oxidation)

4. การผลิตข้าวในสภาพเป็นกรด (acid parboiling) เป็นการนำข้าวขาวมาแช่ในสารละลายของวิตามินไทแอมิน (thiamine  หรือ B1) ในสภาพเป็นกรด แล้วปล่อยให้สะเด็ดน้ำ นึ่งและลดความชื้น แต่เมล็ดที่ได้อาจเกิดรอยร้าวขึ้น

5. การเลียนแบบเมล็ดข้าว (simulated rice) เป็นการนำแป้งผสมกับวิตามินและแร่ธาตุ แล้วปั้นขึ้นรูปเป็นเม็ดคล้ายเมล็ดข้าว เมื่อจะบริโภคจึงนำมาหุงต้ม โดยผสมกับข้าวขาว

Reference

http://kasetinfo.arda.or.th/rice/rice-product1_3.html