โรคที่มีสาเหตุมาจาก Clostridium botulinum (Botulism)

โรคโบทูลิซึม (botulism) เกิดจากการบริโภคอาหารที่มีสารพิษ (neurotoxin) ที่ผลิตจาก Clostridium botulinum เชื้อที่เป็นสาเหตุ มีรูปร่างเป็นท่อน มักพบในดิน แบ่งเป็น 7 ชนิด ได้แก่ type A, B, C, D, E, Fและ G ซึ่งเฉพาะ type A, B, E, และ F เท่านั้นที่ทำให้เกิดโรคกับมนุษย์ได้สารพิษของ C. botulinum เป็นโปรตีนที่สามารถทำให้บริสุทธ์และตกผลึกได้ มีความเป็นพิษสูงมาก แม้ปริมาณเพียงเล็กน้อยก็สามารถทำให้ถึงแก่ชีวิตได้ สารพิษจะถูกดูดซึมที่ลำไส้เล็ก และทำให้กล้ามเนื้อนอกอำนาจจิตใจเป็นอัมพาต แต่สารพิษนี้ไม่ทนความร้อน ที่อุณหภูมิ 80 งศาเซลเซียส สามารถทำลายสารพิษ type A ได้ภายในเวลา 6 นาที ส่วนสปอร์ของ C. botulinum ค่อนข้างทนความร้อน โดยทั่วๆไป ความร้อนที่ 100 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 360 นาที สามารถทำลายสปอร์ของ C. Botulinum ได้หมด อาหารที่มีความสัมพันธ์กับโรคโบทูลิซึม ได้แก่ อาหารแปรรูปบรรจุกระป๋องที่ผลิตขึ้นตามบ้าน ซึ่งมักได้รับความร้อนไม่เพียงพอ ชนิดของอาหารมักเป็นพวกผักผลไม้ เนื้อสัตว์ และปลา การแปรรูปอาหารในบ้านเป็นสาเหตุถึงร้อยละ 72

 

สารพิษที่สร้างโดย C.botulinum

สารพิษที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาท (neurotoxin) ถูกสร้างขึ้นจากเซลล์ที่เจริญขึ้นในสภาวะเหมาะสมและปล่อยออกมาเมื่อเซลล์มีการย่อยสลายตัวเอง (autolysis) สารพิษ botulinal neurotoxin ที่บริสุทธิ์เป็นสารพิษที่มีความเป็นพิษสูงสุด ปริมาณน้อยที่สุดที่ทำให้หนูตาย มีรายงานว่าต่ำถึง 0.4-2.5 นาโนกรัมต่อกิโลกรัม โดยสารพิษของ C.botulinum ชนิด A มีรายงานว่าทำให้หนูตายได้มากว่าชนิด B และ E สารพิษนี้เข้าสู่กระแสเลือดทางเยื่อบุเมือก ของระบบทางเดินหายใจ ผนังของกระเพาะอาหาร หรือลำไส้เล็ก สารพิษนี้ไม่ถูกยับยั้งโดยสมบูรณ์โดยเอนไซม์ย่อยโปรตีนในกระเพาะอาหาร สารพิษที่ไม่ย่อยอาจถูกกระตุ้นได้ หลังจากสารพานี้เข้าสู่กระแสเลือดแล้วจะเข้าสู่ระบบประสาทในที่สุด สารพิษนี้จะจับกับ presynaptic terminal membrane ที่จุดต่อของเส้นประสาทกับกล้ามเนื้อ ทำให้เกิดอาการเป็นอัมพาต สารพิษจาก C.botulinum ต่างจากเอนเทอโรทอกซิน ของ Staphylococcus ตรงที่ไม่ทนความร้อน ถูกทำลายด้วยความร้อนที่อุณหภูมิ 80 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 10 นาที หรืออุณหภูมิน้ำเดือดเพียง 2-3 นาที

 

อาการของโรค

อาการของโรคโบทูลิซึมไม่ได้เกิดจากตัวแบคทีเรียเอง แต่เกิดจากชีวพิษที่แบคทีเรียชนิดนี้ปล่อยออกมา เมื่อผู้ป่วยได้รับสารพิษของ C. botulinum เข้าไปในร่างกายแม้เพียงเล็กน้อยก็ตาม จะเกิดอาการขึ้นภายใน 12-26 ชั่วโมงหลังการบริโภค มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน บางครั้งท้องเสีย อ่อนเพลีย หน้ามืด ตาลาย ปวดศีรษะ ในภายหลังอาจมีอาการท้องผูก เห็นภาพซ้อน และพูดลำบาก ผู้ป่วยอาจมีอาการกระหายน้ำ คอและลิ้นแข็ง ไม่มีไข้หรืออาจมีเพียงเล็กน้อย กล้ามเนื้อที่อยู่เหนืออำนาจจิตใจเริ่มเป็นอัมพาต และขยายไปถึงระบบทางเดินหายใจและหัวใจ ในที่สุดจะตาย เนื่องจากหายใจไม่ได้ ในรายที่ถึงแก่ชีวิต จะใช้เวลา 3-6 วัน หลังจากการบริโภคสารพิษ รายงานการพบโบทูลิซึมมีไม่มากนัก แต่อัตราการตายสูง หากรักษาไม่ทันท่วงทีหรืออย่างไม่เหมาะสม โรคนี้อาจมีอัตราการทำให้เสียชีวิตสูงถึง 5-10 เปอร์เซ็นต์

ผู้ที่รับประทานอาหารซึ่งติดเชื้อในแบบเดียวกัน มักจะมีอาการคล้ายคลึงกัน หากได้รับการรักษาอย่างเหมาะสมและทันท่วงที (คือ มีการวินิจฉัยอย่างเร่งด่วน ฉีดสารต้านชีวพิษ (antitoxin) อย่างรวดเร็ว และดูแลในส่วนของระบบการหายใจอย่างใกล้ชิด)

 

การป้องกันโรค ทำได้โดย

1. ใช้ความร้อนในกระบวนการแปรรูปอาหารให้เพียงพอต่อการฆ่าเชื้อ

2. กำจัดอาหารกระป๋องที่บวมหรืออาหารที่เน่าเสียทิ้ง

3. หลีกเลี่ยงการชิมอาหารที่สงสัยว่าจะเสีย

4. หลีกเลี่ยงอาหารที่ปรุงไว้นานแล้วไม่ได้อุ่นอีก

5. ต้มอาหารที่สงสัยให้เดือดอย่างน้อย 15 นาที