อาหารเลี้ยงจุลินทรีย์ (culture media) หรือเรียกสั้นๆ ว่า อาหารเลี้ยงเชื้อ หมายถึง อาหารที่ใช้สำหรับเพาะเลี้ยงจุลินทรีย์ในห้องปฏิบัติการ เพื่อตรวจนับปริมาณจุลินทรีย์ (microbial population count)

สมบัติของอาหารเลี้ยงจุลินทรีย์

เนื่องจากจุลินทรีย์ ทั้งรา ยีสต์ และแบคทีเรียแต่ละชนิด ต้องการสารอาหารที่แตกต่างกันออกไป จึงมีส่วนผสมที่แตกต่างกันให้เหมาะสมการเจริญของจุลินทรีย์แต่ละชนิด ไม่มีอาหารเลี้ยงเชื้อชนิดหนึ่งชนิดใดที่เหมาะต่อการเพาะเลี้ยงจุลินทรีย์ทุกชนิด อย่างไรก็ตามสมบัติที่สำคัญของอาหารเลี้ยงเชื้อทุกชนิดควรมีสมบัติดังนี้ คือ

1. มีธาตุอาหารที่เหมาะสมกับการเจริญของจุลินทรีย์และมีความเข้มข้นเหมาะสม

2. มีความเป็นกรดเป็นด่าง (pH) ที่เหมาะสมกับจุลินทรีย์แต่ละชนิด

3. ไม่มีสารพิษ

4. ไม่มีสิ่งมีท่ีชีวิตใดๆ ปนเปื้อนอยู่ในอาหารนั้น

รูปแบบอาหารเลี้ยงเชื้อ

1. แบ่งตามลักษณะของอาหารเลี้ยงเชื้อ

• อาหารเลี้ยงเชื้อที่เป็นของแข็ง (solid media หรือ nutrient agar) คืออาหารเลี้ยงเชื้อที่มีส่วนผสมหลักคือ วุ้น (agar) ตามปกติใช้ความเข้มข้นร้อยละ 1.5 (15 กรัมต่อลิตรอาหาร) โดยจะอยู่ในจานแก้ว (petri dish) หรืออยู่ในหลอดทดสอบซึ่งมีผิวหน้าเอียงเรียก slant หรือ slope อาหารในหลอดทดสอบที่ผิวหน้าไม่เอียงเรียก deep tube เพื่อใช้เลี้ยงจุลินทรีย์ที่ต้องการออกซิเจนในการเจริญเพียงเล็กน้อย
• อาหารเลี้ยงเชื้อกึ่งแข็ง (semisolid media) หมายถึงอาหารเลี้ยงเชื้อจุลินทรีย์ที่เติมวุ้นลงไปปริมาณต่ำกว่า solid media คือ ประมาณร้อยละ 0.5 หรือน้อยกว่า
• อาหารเลี้ยงเชื้อเหลว (iquid media, broth หรือ nutrient broth) คือ อาหารเลี้ยงเชื้อจุลินทรีย์ที่ไม่ได้เติมวุ้น มีลักษณะเป็นของเหลว

2. แบ่งตามวัตถุประสงค์การใช้งาน

• Enriched media
• Selective media
• Differential media