ส้มโอ (pummelo หรือ shaddock) เป็นผลไม้ ตระกูลส้ม (citrus) มีชื่อวิทยาศาสต์คือ Citrus grandis Osb. อยู่ในวงศ์ Rutaceae

มาตรฐานสินค้าเกษตรของส้มโอ

สินค้า	เลขที่	เล่มที่	วันที่	TH	EN
ส้มโอ	มกษ.0013-2550	เล่ม 124ตอนพิเศษ 78 ง	วันที่29มิ.ย.2550

ลักษณะผล ผลส้มโอมีลักษณะผลเป็นผลเดี่ยว (simple fruit) ประเภทเฮสเพริเดียม (hesperidium) รูปร่างกลมโต บางพันธุ์ตรงขั้วมีจุกสูงขึ้นมา ผิวของผล (exocarp) ไม่เรียบ มีต่อมน้ำมันอยู่ทั่วผิวผล เมื่อผลยังอ่อนมีสีเขียว เมื่อแก่จัดเปลี่ยนเป็นสี เขียวอมเหลือง

ส้มโอท่ีมีความแก่เหมาะสมจะพิจารณาจากลักษณะอย่างใดอย่างหนึ่ง ดังต่อไปนี้

(1) ผลส้มโอต้องมีปริมาณของแข็งที่ละลายน้ำได้ทั้งหมด (Total Soluble Solids, TSS) หรือที่อนุโลมให้เรียกว่าความหวาน ไม่น้อยกว่า 8 องศาบริกซ์

(2) สีเขียวของผิวผลส้มโอจางลงอย่างน้อยสองส่วนในสามส่วนของผิวทั้งผล มีลักษณะถูกต้องเป็นปกติตามพันธุ์ หรือมองเห็นพื้นที่ระหว่างต่อมน้ำมันที่ปลายผลขยายออกชัดเจน

ภายในผลเป็นช่องๆ แผ่นบางๆ สีขาวกั้นเนื้อให้แยกออกจากกัน เนื้อแต่ละส่วนเรียกว่า กลีบ ในแต่ละกลีบมีถุงน้ำหวาน หรือที่เรียกว่า กุ้ง เนื้อส้อโอมีรสหวานหรือหวานอมเปรี้ยว มีเมล็ดฝังอยู่ระหว่างเนื้อมากกว่า 1 เมล็ด

พันธุ์ของส้มโอ

พันธุ์ส้มโอที่นิยมปลูกเป็นการค้าในประเทศไทย ซึ่งให้ผลผลิตมีคุณภาพมาตรฐาน เมื่อปลูกในแหล่งที่เหมาะสมดังนี้

พันธุ์ขาวทองดีเป็นส้มโอที่มีแหล่งปลูกในภาคกลาง จังหวัดนครปฐม สมุทรสาคร และราชบุรี เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปีหลังปลูก ออกดอกเดือนมกราคม เก็บเกี่ยวผลผลิตเดือนสิงหาคม-กันยายนของทุกปี ถ้าเป็นทวายจะออกดอกเดือนมิถุนายน เก็บเกี่ยวผลผลิตเดือนมีนาคม-เมษายน ผลกลมแป้น หัวมีจีบเล็กน้อย ขนาดผลปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 14-16 เซนติเมตร  เยื่อหุ้มกลีบมีสีชมพูเรื่อๆ เนื้อกุ้งฉ่ำสีชมพูอ่อน รสหวานจัด นิยมบริโภคทั้งภายในประเทศและต่างประเทศ

พันธุ์ขาวน้ำผึ้งเป็นส้มโอที่มีแหล่งปลูกเช่นเดียวกับพันธุ์ขาวทองดี ปลูกมากที่อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปีหลังปลูก ออกดอกเดือน ธันวาคม-มกราคม เก็บเกี่ยวผลผลิตเดือนสิงหาคม-กันยายนของทุกปี ผลกลมค่อนข้างสูง ขนาดปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางของผลประมาณ 17 เซนติเมตรเยื่อหุ้มกลีบสีขาว และเนื้อกุ้งเป็นสีน้ำผึ้ง รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย ให้ผลดก ราคาใกล้เคียงกับพันธุ์ขาวทองดีพันธุ์ขาวแตงกวาเป็นส้มโอที่มีแหล่งปลูกอยู่ทางภาคเหนือตอนล่าง จังหวัดชัยนาท นครสวรรค์ และอุทัยธานี เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปีหลังปลูก ออกดอกเดือนกุมภาพันธ์ เก็บผลผลิตเดือนกันยายนของทุกปี ถ้าเป็นทวายจะออกดอกเดือนสิงหาคม เก็บผลผลิตเดือนมีนาคม ผลกลมแป้น ขนาดปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 14-16 เซนติเมตร เยื่อหุ้มกลีบสีขาว เนื้อกุ้งสีขาวอมเหลือง รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อยมีราคาสูง

 พันธุ์ขาวพวงเป็นส้มโอที่มีแหล่งปลูกในภาคเกลาง จังหวัดนครปฐม ราชบุรี สมุทรสาคร และปราจีนบุรี เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปี หลังปลูก ออกดอก และเกี่ยวเก็บผลผลิตช่วงเดียวกับพันธุ์ทองดี ผลกลมสูงเล็กน้อย หัวจุกสูงมีจีบ ขนาดปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 18 เซนติเมตร เยื่อหุ้มกลีบและเนื้อกุ้งขาวอมเหลือง รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย นิยมใช้ในเทศกาลไหว้พระจันทร์ และส่งไปขายต่างประเทศ ราคาค่อนข้างดี

พันธุ์ท่าข่อยเป็นส้มโอที่มีแหล่งปลูกในภาคเหนือตอนล่าง จังหวัดพิจิตร และพิษณุโลก เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปีหลังปลูก ออกดอกเดือน มกราคม-กุมภาพันธ์ เก็บเกี่ยวผลผลิตเดือนสิงหาคมถึงกันยายนของทุกปี ถ้าเป็นทวายจะออกดอกเดือนมิถุนายน ให้ผลผลิตเดือน กุมภาพันธ์-มีนาคม ผลกลมสูง หัวมีจีบเล็กน้อย ขนาดปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 15-18 เซนติเมตร เยื่อหุ้มกลีบสีชมพู เนื้อกุ้งสีชมพูอ่อนฉ่ำน้ำรสหวานอมเปรี้ยว มีเมล็ดน้อยหรือเมล็ดลีบ บางผลไม่มีเมล็ด ราคาดีปานกลาง

พันธุ์ท่าข่อยบุญยงค์พิจิตรเป็นส้มโอพันธุ์แนะนำ ได้จากการคัดเลือกส้มโอท่าข่อยโคลนพันธุ์ดีจากสวนเกษตรกรในเขตอำเภอโพทะเลอำเภอเมือง อำเภอโพธิ์ประทับช้าง จังหวัดพิจิตร และจังหวัดกำแพงเพชร 19 สวน ได้นำผลผลิตมาตรวจสอบลักษณะภายนอก-ภายใน จำนวน 5 ผลต่อต้น เพื่อคัดเลือกหาพันธุ์ดี โดยดำเนินการเก็บข้อมูลและติดตามตรวจผลอย่างต่อเนื่องเป็นเวลา 3 ปี (พ.ศ. 2532 - 2535) พบว่าให้ผลผลิตสูงลักษณะดีเด่น :

1. เนื้อมีรสชาติดีกว่าส้มโอพันธุ์ท่าข่อยทั่วไป

2. ปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมของเขตภาคเหนือตอนล่างได้ดี

3. ให้ผลผลิตสูงถึงประมาณ 180 ผลต่อต้นต่อปี ซึ่งสูงกว่าส้มโอท่าข่อยทั่วไป ที่ให้ผลผลิต140 ผลต่อต้นต่อปี

4. ผลค่อนข้างโต โดยมีน้ำหนักผลโดยเฉลี่ย 1.53 กิโลกรัม ซึ่งสูงกว่าส้มโอท่าข่อยทั่วไปที่ให้เปอร์เซ็นต์เนื้อ 52.83%

พันธุ์ขาวใหญ่แหล่งปลูกอยู่จังหวัดสมุทรสงคราม นครปฐม และสมุทรสาคร เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปีหลังปลูก ออกดอก เดือนธันวาคม-มกราคม เก็บเกี่ยวผลผลิตเดือนสิงหาคม-กันยายน ผลกลมสูง ขนาดปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณประมาณ 14-18 เซนติเมตร เยื่อหุ้มกลีบสีขาวเนื้อกุ้งแห้ง สีขาวอมเหลือง รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย ราคาใกล้เคียงกับพันธุ์ขาวทองดี

พันธุ์ขาวหอมแหล่งปลูกเช่นเดียวกับพันธุ์ขาวทองดี ปลูกมากที่อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปีหลังปลูก ออกดอกเดือนธันวาคม-มกราคม เก็บเกี่ยวผลผลิตเดือนสิงหาคม-กันยายนของทุกปี ผลกลม ขนาดปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 12-16 เซนติเมตร เยื่อหุ้มกลีบสีขาว เนื้อกุ้งสีขาวอมเหลือง รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย นิยมบริโภคมากพันธุ์ขาวแป้นแหล่งปลูกเช่นเดียวกับพันธุ์ขาวพวง เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปี หลังปลูก ออกดอก และเก็บผลผลิตในช่วงเดียวกับพันธุ์ขาวทองดี ผลกลมแป้น หัวไม่มีจุก แต่มีจีบเล็กน้อย ขนาดเล็ก เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 12-15 เซนติเมตร เยื่อหุ้มกลีบและเนื้อกุ้งสีขาว รสหวานอมเปรี้ยว ให้ผลผลิตสูง ราคาไม่ค่อยสูง

พันธุ์หอมหาดใหญ่ปลูกมากที่อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา เริ่มให้ผลผลิตเมื่ออายุ 4 ปี หลังปลูก ออกดอกเดือนมิถุนายน-กรกฎาคม เก็บเกี่ยวผลผลิตเดือนกุมภาพันธ์-มีนาคม ผลกลมสูงเล็กน้อย ขนาดปานกลาง เส้นผ่านศูนย์กลางผลประมาณ 15 เซนติเมตร เยื่อหุ้มกลีบสีขาวอมชมพูอ่อน เนื้อสีทับทิม หรือชมพูเข้มถึงสีแดง รสหวานอมเปรี้ยว เนื้อกุ้งฉ่ำน้ำแต่แห้ง ราคาดี ส่งออกประเทศสิงคโปร์ และมาเลเซีย

ตำหนิของส้มโอ

ตำหนิภายนอกของผล เช่น รูปร่างผิดปกติ สีผิวผิดปกติ มีบาดแผล

เนื้อในส้มโอ มีถุงน้ำหวานที่เป็นสีขาวขุ่น แข็ง มีน้ำน้อย แห้ง เป็นลักษณะที่ไม่ต้องการ เรียกว่า ข้าวสาร

 ื

ประโยชน์ : ใช้เป็นอาหาร เปลือกผลสีขาว นำมาเชื่อมเป็นอาหารหวาน เนื้อผลรับประทานเป็นผลไม้ ทำยำส้มโอ ใส่ข้าวยำ ทำเมี่ยงส้มโอ และน้ำผลไม้

คุณค่าทางโภชนาการ

ผิวผลนอกสุดมีต่อมน้ำมัน ภายในมีน้ำมันหอมระเหย เปลือกผลสีขาว มีสารเพกทิน (pectin) สูง มีธาตุฟอสฟอรัส แคลเซียม

เนื้อผลมี น้ำตาล กรดอินทรีย์ วิตามินซี (vitamin C) วิตามินเอ (vitamin A) และวิตามินบี มีธาตุแคลเซียมฟอสฟอรัส และสารอื่น ๆ

Reference

http://www.rspg.or.th/plants_data/use/fruit_16.htm

http://it.doa.go.th/vichakan/news.php?newsid=43