น้ำมันปลา (fish oil ) หมายถึง น้ำมัน ที่สกัดได้จากส่วนของเนื้อปลา หัวปลา หนัง และ หางปลา ปลาที่นำมาสกัดน้ำมันปลาเป็นปลาทะเลธรรมชาติจากแหล่งน้ำลึกและน้ำเย็น เป็นปลาที่มีไขมันสูง เช่น ปลาคอด ปลาแซลมอน ปลาแอนโชวี ปลาเฮริ่ง ปลาแมคเคอเรล ปลาทูน่า และปลาซาร์ดีนเป็นต้น

ปัจจุบันผู้บริโภคให้ความสนใจบริโภคน้ำมันปลาเป็นสารโภชนะเภสัช (nutraceutical) เพื่อประโยชน์ต่อสุขภาพ มุ่งเน้นไปที่ สารออกฤทธิ์คือ กรดกลุ่มโอเมก้า-3 (ω-3, omega-3 fatty acid) และโอเมก้า-6 (ω-6,omega-6 fatty acid) เช่น DHA, EPA  ซึ่งน้ำมันปลาที่มีคุณภาพดีควรมีสัดส่วนปริมาณของ DHA : EPA เป็น 1 : 2 หรือ 2: 3

การผลิตน้ำมันปลา

 ปลาทะเลที่นำมาผลิตน้ำมันปลาต้องมีคุณภาพสูง เป็นปลาธรรมชาติที่ได้จากปลาที่อยู่ในแหล่งน้ำเย็น มาจากแหล่งน้ำที่สะอาด ไม่มีการปนเปื้อนของโลหะหนัก เช่น ปรอทตะกั่ว

การผลิตน้ำปลาในอุตสาหกรรมอาหาร ได้จากการแยกไขมันน้ำมันจากเนื้อเยื่ไขมันปลา โดยการบดเนื้อปลาที่ผ่านการทำให้สุกแล้ว จากนั้นแยกน้ำมันออกโดยการบีบอัดแล้วนำไปทำให้บริสุทธิ์เพื่อใช้แปรรูปเป็นชอร์ตเทนนิง หรือเนยขาว (shortening) และมาร์การีนมากกว่าบริโภคโดยตรง เนื่องจากน้ำมันปลามีกรดไขมันไม่อิ่มตัวในปริมาณมาก การเปลี่ยนแปลงเนื่องจากปฏิกิริยาเติมออกซิเจน (lipid oxidation) เกิดได้ง่าย ดังนั้นจึงมีการนำน้ำมันดังกล่าวมาผ่านกระบวนการเติมไฮโดรเจน (hydrogenation) เพื่อให้เกิดความอิ่มตัว และแต่กระบวนการเติมไฮโดรเจนเป็นการลดปริมาณกรดไขมันชนิดไม่อิ่มตัวในกลุ่มโอเมกา-3 ของน้ำมันปลาลง ทำให้การได้ประโยชน์จากน้ำมันปลาไม่คุ้มค่า

การผลิตน้ำมันปลา

การผลิตน้ำมันปลาเพื่อเป็นสารโภชนะเภสัช (nutraceutical) ให้ได้ได้โอเมกา-3 ในปริมาณที่เพียงพอ  จะต้องผลิตในรูปน้ำมันปลาบริสุทธิ์ โดยใช้น้ำมันปลาดิบ (crude fish oil) มาผ่านขั้นตอนต่างๆ เพื่อทำให้บริสุทธิ์ ได้แก่ การฟอกสี (bleaching) กำจัดกลิ่น (deodorization) การแยกกรดไขมันอิ่มตัวออกด้วยกระบวนการ winterizationในรูปของเหลวข้นหรือบรรจุในแคปซูล เป็นอาหารเสริมเพื่อสุขภาพ กระบวนการผลิตน้ำมันปลาเพื่อเป็นอาหารเสริมสุขภาพแสดงในรูปด้านล่าง

http://lipidlibrary.aocs.org/processing/marine/index.htm

http://lipidlibrary.aocs.org/processing/marine/index.htm

ประโยชน์ต่อสุขภาพ

น้ำมันจัดเป็น โภชนะเภสัชในปัจจุบันผู้บริโภคจึงให้ความสนใจในการบริโภคน้ำมันไขมันจากปลามากขึ้น การใช้ประโยชน์น้ำมันปลามุ่งเน้นไปที่กรดไขมัน (fatty acid) ซึ่งเป็นกรดไขมันที่จำเป็นต่อร่างกาย (essential fatty acid) โดยเฉพาะน้ำมันในกลุ่มโอเมกา-3 (ω-3, omega-3 fatty acid) และ โอเมกา-6 (omega-6 fatty acid) ที่มีไฮโดรคาร์บอนสายยาว 20-22 ตัว และมีพันธะคู่ 5-6 คู่

EPA (Eicosa pentaenoic acid, C20: 5 n-3)

DHA (Docosahexaenoic acid, C22: 6 n-3)

AA (Arachidonic AcidC20:4 n-6)

DGLA (Dihomo-gamma-linolenic acid)

• สามารถช่วยลดอาการหลอดเลือดตีบได้ โดยการช่วยทำให้ระดับคอเลสเตอรอลและไตรกลีเซอไรด์ในเลือดต่ำลง
• น้ำมันปลาที่มีโอเมกา-3 และโอเมกา-6 สามารถช่วยรักษาสิวได้ เนื่องจากซึ่ง EPA และกรดไขมัน DHA มีประโยชน์แลจำเป็นต่อการผลิตสารพรอสตาแกลดิน (prostaglandins) ซึ่งมีหน้าที่หลักคือช่วยในการรักษาระดับฮอร์โมนแอนโดรเจนให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม   ซึ่งฮอร์โมนแอนโดรเจนนี้มีผลกับการผลิตน้ำมันจากต่อมไขมัน (sebum) ในช่วงวัยรุ่น ซึ่งเป็นสาเหตุให้วัยรุ่นเป็นสิว น้ำมันปลาจะช่วยยับยั้งกระบวนการผลิตที่มากเกิน จึงช่วยป้องกันการอุดตันที่ทำให้เกิดสิว และยังบรรเทาการอักเสบที่เป็นสาเหตุของสิวซึ่งเกิดจากsebum รวมกับแบคทีเรียหากต้องการควบคุมการอักเสบของสิว ควรเสริมน้ำมันปลาที่มีโอเมกา-3 และโอเมกา-6 

น้ำมัน ปลาจะมีปริมาณกรดไขมัน EPA ที่ 30% และ DHA ที่เป็นสัดส่วนของ EPA ที่ 1.5 ตัวอย่างเช่น น้ำมันปลา 1 แคปซูลน้ำหนัก 1 กรัม จะมี EPA 180 มิลลิกรัม และ DHA 120 มิลลิกรัม

น้ำมันจากส่วนตับ เรียกว่า น้ำมันตับปลา เป็นแหล่งของวิตามินเอ (vitamin A) และวิตามินดี (vitamin D)

ปริมาณการใช้

การใช้น้ำมันปลาโดยการกินเป็นปกติทุกวันนั้นอยู่ที่ 3-5 กรัมต่อวัน และการเลือกซื้อควรดูที่ฉลากด้วยว่าได้ระบุค่าของ EPA/DHA เอาไว้ด้วย การรับประทานที่ดีที่สุดคือกินพร้อมอาหาร สำหรับผู้ที่มีความดันโลหิตสูงควรกิน 3 กรัมต่อวัน ขนาดการใช้ 3 กรัมต่อวันยังเหมาะสำหรับผู้เป็นโรครูมาตอยด์ แผลเปื่อย โครห์น

ผลข้างเคียง

การใช้อาหารเสริมน้ำมันปลาในปริมาณที่มากเกินไปจะมีผลข้างเคียง เช่น คลื่นไส้ ท้องเสีย เรอบ่อย และฝาดในปาก และยังมีผลทำให้ระบบภูมิคุ้มกันไม่ทำงาน เลือดออกไม่หยุด และทำให้การควบคุมกลูโคสลดลงในคนที่เป็นเบาหวาน

ผลข้างเคียงอื่น ๆ

มีรายงานว่าบางคนเกิดอาการแพ้ โดยส่วนใหญ่จะเป็นอาการขึ้นผื่นคัน อาการหลักคืออาหารไม่ย่อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้าเป็นคนอ้วน บางกรณีมีรายงานว่า เมื่อเรอจะมีกลิ่นคาวปลา และเมื่อใช้ไปนานมากๆ จะมีกลิ่นคาวออกมาจากผิวหนัง ผลข้างเคียงเกี่ยวกับเรื่องกลิ่นเท่าที่พบมีแค่เรอเหม็นคาว และอาหารไม่ย่อยแบบไม่รุนแรง และยังมีอาการท้องร่วงที่เกิดขึ้นได้ ระดับน้ำตาลในเลือดและระดับคอเลสเตอรอลอาจสูงขึ้นได้ในบางรายที่รับประทานน้ำมันปลา และไม่แนะนำให้ผู้เป็นโรคไตรับประทานโดยไม่ปรึกษาแพทย์

 อาการอันตรายรุนแรง

ยังไม่พบว่ามีรายงานถึงอาการขั้นรุนแรงของการใช้อาหารเสริมน้ำมันปลาในปริมาณ 15 กรัมต่อวันในระยะยาว รายงานผลข้างเคียงที่พบส่วนใหญ่จะมีอาการกระเพราะหรือลำไส้อักเสบจากการอาเจียนขั้นไม่รุนแรง คลื่นไส้ ท้องเสีย มีกลิ่นปาก เรอและกลิ่นลมหายใจเหม็นคาว รวมถึงปัสสาวะเหม็นคาวด้วย และอาการหลอดเลือดไม่แข็งแรง ซึ่งอาจทำให้เกิดเลือดออกทางจมูก หรือรอยฟกช้ำตามส่วนต่าง ๆ ได้