นมข้นหวาน (sweeten condensed milk) เป็นผลิตภัณฑ์นม (dairy product) ที่ทำให้เข้นข้น (concentration) ด้วยการระเหยน้ำ (evaporation) ออกบางส่วน แล้วผสมกับน้ำตาลทราย (sucrose) ปริมาณน้ำตาลในนมข้นหวานประมาณ 47-56 % เพื่อลดค่า water activityจัดเป็นอาหารกลุ่ม intermediate moisture foodนมข้นหวานห้ามใช้เลี้ยงทารกเพราะนอกจากมีน้ำตาลมากแล้วจะมีสารอาหารโปรตีนและสารอาหารอื่นๆ อยู่น้อย ไม่เพียงพอกับความต้องการของร่างกายทารก

ประเภทของนมข้นหวาน

นมข้นหวานแบ่งได้เป็น 4 ชนิด คือ

• นมข้นหวานที่ทำจากนมสด (sweeten condensed whole milk)
• นมข้นขาดมันเนยหวาน (sweeten condensed skim milk)
• นมข้นคืนรูปหวาน (recombined sweeten condensed milk) ทำจากหางนมผงผสมกับน้ำมันเนย
• นมข้นแปลงไขมันหวาน ทำจากนมผงผสมกับน้ำมันพืช

กรรมวิธีการผลิตนมข้นหวาน

การผลิตนมข้นหวาน อาจใช้วิธีนำน้ำนมดิบมาระเหยน้ำ (evaporation) ออกไปบางส่วนด้วยเครื่องระเหย (evaporator) หรืออาจใช้ นมผง นมผงพร่องมันเนย (skim milk) ผสมน้ำ เติมไขมัน ซึ่งอาจเป็นไขมันนม (milk fat) หรือน้ำมันพืช แล้วนำไปผ่านกระบวนการฮอโมจิไนซ์ (homogenization) เพื่อให้ผสมเป็นเนื้อเดียวกัน และปรับมาตรฐาน (standarization) ให้มีปริมาณน้ำในผลิตภัณฑ์ตามต้องการ จากนั้นจึงบรรจุนมข้นหวานในกระป๋องโลหะ (can) เคลือบดีบุก (tin plate) หรืออาจบรรจุในหลอดบีบเพื่อให้สามารถพกพาไปใช้ในที่ต่างๆ ได้สะดวก

มาตรฐานคุณภาพนมข้นหวาน

นมข้น ต้องมีคุณภาพหรือมาตรฐานดังต่อไปนี้

• มีกลิ่นตามลักษณะเฉพาะของนมชนิดนั้น
• ต้องเป็นเนื้อเดียวกัน ไม่เป็นก้อน
• มีปริมาณน้ำนมไม่รวมมันเนยไม่น้อยกว่าร้อยละ20 ของน้ำหนัก และมีไขมันนมหรือมันเนย (butter fat) ไม่น้อยกว่าร้อยละ8 ของน้ำหนัก สำหรับนมข้นหวาน
• มีน้ำนมทั้งหมดไม่น้อยกว่าร้อยละ24 ของน้ำหนัก สำหรับนมข้นขาดมันเนยหวาน
• มีแบคทีเรีย ไม่เกิน 10,000 cfu ในนมข้นหวานและนมขาดมันเนยหวานจำนวน1 กรัม
• ตรวจไม่พบแบคทีเรีย จำนวนโคลิฟอร์ม (coliform) ในนมข้นหวานและนมข้นขาดมันเนยหวาน0.1 กรัม
• มียีสต์และรารวมกันได้ไม่เกิน10 cfuในนมข้นหวานและนมข้นขาดมันเนยหวานจำนวน1 กรัม
• ไม่มีวัตถุกันเสีย (preservative)
• ไม่มีจุลินทรีย์ที่ทำให้เกิดโรค (pathogen)
• ไม่มีสารพิษจากจุลินทรีย์ในปริมาณที่อาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพของผู้บริโภค
• มีวิตามินเอ (vitamin A) ในปริมาณไม่น้อยกว่า330 ไมโครกรัมเรตินอลต่อนมข้นหวาน 100 กรัม

นมข้นหวานทุกชนิด ต้องแสดงข้อความ "อย่าใช้เลี้ยงทารกอายุต่ำกว่า ๑ ปี" ด้วย ตัวอักษรเส้นทึบสีแดงขนาดความสูงไม่น้อยกว่า ๕ มิลลิเมตร ในกรอบสี่เหลี่ยมพื้นขาวสีของกรอบ ตัดกับสีของพื้นฉลาก"